Kvennaárið 2025 er haldið til að minnast þess að hálf öld er liðin frá því að íslenskar konur tóku höndum saman og breyttu sögunni. Með því að leggja niður störf þann 24. október 1975 settu þær mark sitt á samfélagið með kröfu um virðingu, jöfnuð og sýnileika. Nú, 50 árum síðar, er aftur blásið til átaks og ASÍ tekur fullan þátt ásamt fjölda annarra.
Það er tilefni til að fagna og 1. maí þetta árið ber sterk merki Kvennaársins út um allt land. Konur stýra hátíðarhöldum víða, stíga í pontu með þrumuræður og fylla götur landsins af baráttukrafti. Þessi grein dregur upp mynd af því hvernig Kvennaárið endurspeglast á baráttudegi verkafólks í ár.
Af hverju Kvennaárið 2025?
Árið 1975 lýstu Sameinuðu þjóðirnar yfir alþjóðlegu kvennaári og hvöttu aðildarríki til að beina sjónum að stöðu kvenna í samfélaginu. Hér á landi voru haldnir viðburðir og uppákomur víða um land sem náðu hámarki fyrrnefndan 24. október sama ár, þegar 90% íslenskra kvenna lögðu niður störf í hinu sögufræga kvennafríi. Með þeim gjörningi var kastljósinu beint að mikilvægi vinnuframlags kvenna – bæði launaðs og ólaunaðs – og þeirri ójöfnu stöðu sem þær bjuggu við, bæði á heimilum og vinnumarkaði. Þar var lagður grunnur að gríðarlegum samfélagsbreytingum og sterkri kvennasamstöðu sem hefur mótað íslenska kvennabaráttu allar götur síðan.
Á þessum víðfræga útifundi við Arnarhól árið 1975 hélt Aðalheiður Bjarnfreðsdóttir, verkakona og verkalýðsleiðtogi, áhrifamikla ræðu. Þar talaði hún afdráttarlaust um kerfisbundinn launamun kynjanna og vanmat á störfum kvenna – sérstaklega þeirra sem verst voru settar á vinnumarkaði, þ.e. verkakonur. Hún krafðist virðingar og réttmætrar umbunar fyrir störf láglaunakvenna – baráttu sem sannarlega á erindi enn í dag.
Nú, 50 árum síðar, er Kvennaárið endurvakið af hálfu kvenna- og verkalýðshreyfingarinnar auk samtaka hinsegin og kynsegin fólks, fatlaðra kvenna f um fimmtíu talsins, og aftur blasa við þrjár kröfur sem endurspegla óásættanlegan veruleika: kerfisbundið vanmat á kvennastörfum, óhóflega umönnunarbyrði kvenna og viðvarandi kynbundið ofbeldi. Þótt margt hafi áunnist, einkum í efstu lögum samfélagsins, eru tekjur kvenna enn 21% lægri en karla og enn er langt í land á mörgum sviðum tilverunnar.
Áherslur ASÍ á Kvennaári 2025
ASÍ tekur, eins og áður segir, vitaskuld virkan þátt í Kvennaári 2025, hinu víðtæka sameiginlega verkefni og styður kröfur kvennaársins (sjá kvennaar.is) af heilum hug. ASÍ hefur jafnframt ákveðið að draga sérstaklega fram þær áherslur sem byggja á veruleika kvenna innan ASÍ.
Á Kvennaráðstefnu ASÍ í nóvember 2024, sem haldin var á Akureyri, var það einróma álit ráðstefnugesta að nýta ætti Kvennaárið 2025 út í ystu æsar til að efla kvennasamstöðu þvert á öll 44 aðildarfélög sambandsins. Hjá ASÍ yrði Kvennaárið haldið með pompi og prakt úti um allt land. Einnig var lögð sérstök áhersla á að beina sjónum að stöðu og velferð kvenna af erlendum uppruna á íslenskum vinnumarkaði og fá þær með í verkalýðs- og kvennabaráttuna í auknum mæli – en það er efni í sérgrein.
Strax í upphafi árs var settur saman hópur með fulltrúum landsbyggðanna frá aðildarfélögum ASÍ, BSRB og Kvenfélagasambandinu – í kringum 30 konur sem hittast reglulega á fjarfundum til að ræða áform sín og hugleiðingar tengdar þessu merkisári í sínum heimahögum.
Kvennaársandinn svífur yfir vötnum 1. maí 2025
ASÍ-konur létu ekki á sér standa og verður 1. maí út um allt land undir sterkum áhrifum Kvennaársins.
Akureyri
Hefðbundin kröfuganga fer frá Alþýðuhúsinu og eru allir fánaberarnir konur. Í kjölfarið er hátíðardagskrá í Hofi þar sem allir þrír ræðumenn eru konur – þar á meðal Anna Júlíusdóttir, formaður Einingar-Iðju, og Bethsaida Rún Arnarson, stjórnarkona í sama félagi.
Borgarnes
Í dagskránni við Hjálmaklett eru konur í miklum meirihluta meðal ræðumanna. Silja Eyrún, formaður StéttVest, heldur ávarp og Kristín Heba Gísladóttir, framkvæmdastýra Vörðu, er ræðukona dagsins. Söngkonur og kvennakór stíga á stokk í þokkabót. Á baráttufundinum verður haldin örsýning um kvenkyns formenn félaganna sem mynduðu Stéttvest á sínum tíma. Einnig verðum við með myndasýningu af störfum verka- og skrifstofukvenna af félagssvæðinu til að minna á mikilvægi kvenna innan hreyfingarinnar.
Blönduós
1. maí hátíðarhöldin á Blönduósi eru haldin í Félagsheimilinu. Þar verður boðið upp á tónlist og söng og eru ræðumenn dagsins báðar konur.
Búðardalur
Haldinn verður baráttufundur í Dalabúð með tónlistaratriðum, veitingum og tveimur kvenræðumönnum.
Hafnarfjörður
Haldnir verða samstöðutónleikar í Bæjarbíói, þar kemur fram glæsilegur hópur tónlistarkvennanna, þeirra Ragnheiðar Gröndal, Diljár Pétursdóttur og Bríetar.
Hella
Á Hellu verður 1. maí kaffisamsæti haldið á skrifstofu Verkalýðsfélags Suðurlands í tilefni dagsins. Þar heldur Björg Bjarnadóttir, framkvæmdastjóri SGS, hátíðarræðuna, þar verður tónlistaratriði og Kvenfélagið Unnur sér um veitingarnar.
Húsavík
Framsýn heldur uppi merkinu með hátíðarhöldum á Fosshótelinu. Þar flytur Guðmunda Steina Jósefsdóttir, stjórnarkona í Öldunni stéttarfélagi, ávarp og Ósk Helgadóttir, varaformaður Framsýnar, hátíðarræðu. Í tilefni dagsins eru þingeyskar konur hvattar til að mæta í íslenskum þjóðbúningum.
Ísafjörður
Þar verður haldin kröfuganga frá Alþýðuhúsinu og einungis konur stíga í pontu á baráttufundi í Edinborgarhúsinu. Kvennakór Ísafjarðar skemmtir á viðburðinum og tónlistarkonur flytja nokkur tónlistaratriði.
Reykjavík
Í Reykjavík verður kvennaársþema í hávegum haft og á útifundinum á Ingólfstorgi, í kjölfar kröfugöngunnar niður Skólavörðustíg, Bankastræti og Austurstræti, flytja Karla Esperanza Barralaga Ocón, stjórnarkona í Eflingu, og Jóhanna Bárðardóttir, trúnaðarmaður RSÍ, hátíðarræðurnar. Í ofan á lag er fundarstjórinn kona, táknmálstúlkurinn og tónlistaratriði einnig í höndum kvenna.
Reykjanesbær
Konur koma mikið við sögu í hátíðarsamkomunni í Stapa í Reykjanesbæ. Guðbjörg Kristmundsdóttir, formaður VSFK, er kynnir dagskrárinnar og Saga Kjartansdóttir frá ASÍ er ræðukona dagsins. Tónlistarskóli Reykjanesbæjar tekur á móti gestum og einnig koma fram söngkona og kvennakór Suðurnesja. Í lokinn leikur Mummi Hermannsson ljúfa tóna.
Selfoss
Þar gætir ekki síður krafts kvennasamstöðu á Selfossi. Lúðrasveit Selfoss og konur í Hestamannafélaginu Sleipni leiða kröfugöngu og eru allir ræðumenn konur, þar á meðal Halla Gunnarsdóttir, nýkjörinn formaður VR.
Vestmannaeyjar
Hátíðarhöldin fara fram í Akoges salnum og verða bæði tónlistarmenn og ræðumenn konur. Það verður bleikt þema í tilefni kvennaárs á viðburðinum og konum gefnar bleikir “Hölluhálsklútar”.
Að lokum
Kvennaárið er rétt að byrja og 1. maí sýnir glögglega að konur víða um land ætla sér stóra hluti. Enn er fullt eftir af árinu og búast má við miklu kvennastuði framundan. Við stefnum að öflugri kvennasamstöðu ASÍ-kvenna um allt land og beinum sjónum sérstaklega að konum af erlendum uppruna, ekki síst verkakonum – því engin má verða útundan. Sú nálgun væri Aðalheiði Bjarnfreðsdóttur, sem barðist fyrir virðingu láglaunakvenna, eflaust að skapi.
Við gefum ekkert eftir og höldum áfram að krefjast réttlætis, jöfnuðar og virðingar.
Áfram konur! 💪
Hægt er að nálgast heildaryfirlit viðburða 1. maí á síðunni: www.1mai.is
